In de serie “Uit het (groene) hart gegrepen" pakt onze columnist/verslaggever/presentator Theo Leliveld de pen op en laat zijn licht schijnen over zaken met zijn visie. Soms ongepolijst, maar altijd met de beste intenties ventileert hij zijn levenservaring. Deze keer over: Gedragsverandering.

Er zijn nog maar weinig mensen die niet weten hoe moeilijk het is om gedrag te veranderen. Je hebt er geen studie psychologie voor nodig, en bijna iedereen weet het ook uit zijn/haar eigen leven: slechte gewoontes afleren is een enorme klus. Net als het je eigen maken van gezond gedrag. Er is qua moeilijkheid geen principieel onderscheid tussen aan- of afleren, het is allebei even lastig. En we hebben het ook niet alleen over verslavingen of andersoortig probleemgedrag, iedere vorm van gedrag is lastig te beïnvloeden.

Hoe graag we het vaak ook anders zouden willen…
De klassieke uitleg van gedragsverandering voert van ‘onbewust onbekwaam’ via ‘bewust onbekwaam’ en ‘bewust bekwaam’ naar ‘onbewust bekwaam’. Dat is een prima model, maar het verklaart nog lang niet waarom het zo slecht lukt bij de meesten van ons. En waarom we vaak blijven hangen in gedrag waarvan we best weten dat het niet goed voor ons is. We drinken te veel, we bewegen te weinig en blijven hangen in een baan of een relatie die niet goed voelt. En toch…De verklaring is als wel vaker simpel: we zijn ons meestal niet bewust van de motieven die ons gedrag bepalen. De oude, niet zelden overerfde gedragspatronen, die er zijn zonder dat er ooit een moment was dat we weloverwogen konden kiezen.

De wortel, en dat vind ik een perfecte metafoor
Ons gedrag benaderen we als een boom, die af en toe moet worden bijgeknipt, en die soms ook van een tak moet worden ontdaan. Maar de wortel van de boom zien we niet, en dat de boom vanuit de wortels groeit laten we onvoldoende tot ons doordringen. Gedrag heeft ook wortels, die niet enkel teruggaan op onze eigen jonge jaren, maar zelfs op de generaties voor ons. Mijn ongelukkige gedragingen zijn in een andere gedaante ook al waarneembaar bij mijn ouders. En nog pijnlijker: ik heb ook mijn kinderen belast met gedrag dat ik ze beter had kunnen besparen. De generaties voor ons zijn de belangrijkste wortel van ons gedrag in het hier en nu. Dat klinkt abstract, maar zelfs de wetenschap vindt steeds meer bewijs: traumatische ervaringen bij ouders kunnen het genetische materiaal van hun nageslacht veranderen.

De belangrijkste voorwaarde voor gedragsverandering is bewustwording
Pas als je begrijpt waar je gedrag vandaan komt kun je er wellicht iets aan veranderen. Waarbij met ‘begrijpen’ de originele betekenis van het werkwoord wordt bedoeld: ‘beetgrijpen’. Je moet niet naar gedrag kijken als naar de functie van een machine. Probeer er contact mee te maken, probeer te voelen waar het vandaan komt, en wat het je oplevert. Luister naar je lichaam, dat je er veel over vertelt, als je wilt (of durft).

Gedrag bestaat niet zonder gevoel, dan ben je een robot
Gedrag leren zien als uiting van een gevoel (dat vaak oud en pijnlijk is ook nog) is de meest kansrijke weg om echt te veranderen. Maar het is een bochtige weg, vol kuilen en andere obstakels, die lang is en soms door een donker bos voert…